Dinko Gruhonjić

“Razaranje Vukovara je neizbrisiva ljaga na obrazu glavnog grada Vojvodine”, saopštila je pre dve godine koalicija nevladinih organizacija Građanska Vojvodina. Uzaludan je bio njihov tadašnji pokušaj da spreče postavljanje spomen-ploče generalu bivše Jugoslovenske narodne armije Mladenu Bratiću, komandantu sramnog Novosadskog korpusa, koji je predvodio razaranje Vukovara jeseni 1991. godine, u kojem je i sam poginuo.

Odavno je sa fasade zgrade u blizini Srpskog narodnog pozorišta u centru glavnog grada Vojvodine iščileo grafit “Novosadski korpuse, stidi se!” Umesto njega, ostala je posveta zločinu, spomen-ploča generalu Bratiću na vojnoj zgradi u Dunavskoj ulici, u strogom centru grada. Ministar odbrane tada je bio Aleksandar Vulin, alter ego Aleksandra Vučića, njegov Mr. Hyde, trbuhozborac “srpskog sveta”.

Neposredno pred početak pandemije, 7. marta prošle godine, u centru Novog Sada, u Radničkom domu, održan je skup “Vukovar nije jedna priča”. Glavna zvezda bio je Veselin Šljivančanin, nekadašnji oficir JNA, koji je pred Haškim tribunalom osuđen na 10 godina robije zbog ratnog zločina počinjenog na poljoprivrednom dobru Ovčara kod Vukovara.

Zločinci: Šljivančanin, ‘Leva supoderica’, radikali…

Bila je to samo jedna u nizu tribina na kojoj je Šljivančanin iznosio svoju “istinu” o Vukovaru. Kao i ona iz 2017. godine, u mestu Beška u Sremu, kada su aktivisti Inicijative mladih za ljudska prava došli i razvili transparent na kojem je pisalo: “Ratni zločinci da zaćute da bi se progovorilo o žrtvama”. Nakon toga, nekoliko muškaraca iz publike im je prišlo i iscepalo transparent, a jedan od aktivista je dobio i udarac. Aktivisti su potom napadnuti i van sale: uništen im je automobil, a dvoje je teže povređeno. Epilog: aktivisti Inicijative mladih su pred prekršajnim sudom osuđeni na 4.000 evra novčane kazne. Tribinu u Beški je organizovala vladajuća Srpska napredna stranka, a Šljivančanin je član Glavnog odbora SNS-a.

Šljivančanin je osuđen zbog zločina počinjenog na Ovčari. Neposredno po zauzimanju Vukovara, 20. novembra 1991. godine, pripadnici JNA izveli su ranjene, bolesne, civile i pripadnike hrvatskih oružanih snaga iz vukovarske bolnice i odveli ih u hangare na poljoprivrednom dobru Ovčara. Pripadnici Teritorijalne odbrane Vukovara i jedinice “Leva supoderica”, sastavljene uglavnom od dobrovoljaca Srpske radikalne stranke, zatočene Hrvate su, u prisustvu pripadnika Vojne policije JNA, premlaćivali, ponižavali i zlostavljali.

U večernjim satima JNA se, po naređenju pukovnika Mileta Mrkšića, koji je u Hagu osuđen na 20 godina robije, povukla sa Ovčare, a pripadnici TO Vukovara i “Leve supoderice” su tokom noći između 20. i 21. novembra izvodili iz hangara zatočene i u grupama od 10 do 20 ljudi odvodili ih na na lokaciju Grabovo, gde su ih, ispred ranije pripremljene masovne grobnice, streljali. Na Ovčari su, uz ranjene pripadnike hrvatskih oružanih snaga, ubijeni i civili, žene i deca: Ružica Markobašić (32), koja je tada bila u poodmakloj trudnoći, Janja Podhorski (60), Dragutin Balog (17) i Igor Kačić (16). TO Vukovar i “Leva supoderica” bile su u sastavu JNA. Iz masovne grobnice na lokalitetu Grabovo ekshumirano je 200 tela, a identifikovane su 193 žrtve. Sedamnaest leševa žrtava pronađeno je u okolnim grobnicama, dok se za telima više desetina žrtava još uvek traga.

Hiljade ‘nepodobnih građana’ u brojnim logorima

Slučaj Ovčara pred pravosuđem u Srbiji obuhvatio je samo direktne izvršioce, uprkos jasnim pokazateljima umešanosti komandnog kadra JNA. Nevladine organizacije su ukazale i na nesavesnost i površnost u radu suda. Apelacioni sud u Beogradu ove godine potvrdio je tri presude Prvog osnovnog suda u Beogradu, kojima je presuđena naknada štete članovima porodica ubijenih na Ovčari 1991. godine. Fond za humanitarno pravo je naveo da su dosuđeni iznosi žrtvama neprimereno niski. Retke organizacije, poput Inicijative mladih za ljudska prava, Vojvođanskog građanskog centra, Fonda za humanitarno pravo, Žena u crnom, Građanske Vojvodine… svake godine komemoriraju godišnjicu pada Vukovara.

Retki podsećaju i da je jedan deo hrvatskih zarobljenika prebačen autobusima u logore u Srbiji znatno pre pada Vukovara. Prvi logor je formiran 1. oktobra 1991. godine u Begejcima (Torak), selu u banatskoj opštini Žitište, a zatvoren je 21. novembra te godine. U logoru se nalazilo oko 750 Hrvata, kako ratnih zarobljenika, tako i građana Srbije hrvatske nacionalnosti. Drugi logor je formiran nakon pada Vukovara u mestu Stajićevo kod Zrenjanina i bio je u funkciji do 22. decembra 1991. godine, kada su svi zatvorenici prebačeni u Kazneno-popravni zavod u Sremskoj Mitrovici. Haški tribunal je naveo da je bilo 1.700 zatvorenika u Stajićevu. Logor se nalazio na prostoru starog poljoprivrednog preduzeća Livade, koje je kasnije bilo u vlasništvu zrenjaninske fabrike ulja Dijamant i hrvatskog Agrokora.

Vojvođanski građanski centar i Inicijativa mladih povremeno organizuju za mlade aktiviste iz Srbije obilaske mesta zatočenja. VCC je autor i višegodišnjeg istraživanja “Nepodobni građani” o slučajevima masovnog zastrašivanja i proterivanja hrvatskog stanovništva iz Vojvodine tokom devedesetih godina prošlog veka. Za proterivanje Hrvata i drugog nesrpskog stanovništva iz Vojvodine jedino je odgovarao lider radikala Vojislav Šešelj, koji je pred Haškim tribunalom osuđen na 10 godina robije. Šešelj danas ima kuću u Hrtkovcima i jedna od glavnih zvezda tabloidnih, ratnohuškačkih televizija sa nacionalnom frekvencijom, poput Pinka i Hepija.

Ratni plijen: ‘Verovatno ukradeno’ i ‘baš maznuto’

“Promocijom knjiga osuđenih ratnih zločinaca, postavljanjem spomen-ploča i sličnim revizionističkim potezima, Vojska Srbije po drugi put ubija žrtve ratnih zločina, a članovima njihovih porodica živote pretvara u još veći pakao”, poručila je ranije Građanska Vojvodina. “Razaranje Vukovara je poruka, početak razaranja jugoslovenskih gradova. Posle njega Dubrovnik, pa Sarajevo”, ističe često istraživačica genocida Janja Beč.

Da li je bilo nekih pozitivnih zvaničnih iskoraka iz Vojvodine ka Vukovaru? Jedan od retkih se desio 2001. godine, kada su tadašnji predsednik Skupštine Vojvodine Nenad Čanak i tadašnji istarski župan Ivan Jakovčić uspeli da – bez pompe i ceremonije – organizuju da u Gradski muzej Vukovara bude vraćena Bauerova zbirka sa oko 3.000 umetnina. Čanak je, zbog učešća u antiratnim demonstracijama, krajem 1991. godine bio prisilno mobilisan i sproveden u dobrovoljačku jedinicu na ratištu u Hrvatskoj. Nedavno je, povodom skandala koji je izazvao član Predsjedništva Bosne i Hercegovine Milorad Dodik kada je ruskom ministru spoljnih poslova Sergeju Lavrovu poklonio ikonu koja je ukradena u Ukrajini, rekao: “Mi pričamo o ikoni iz Ukrajine, a niko ne spominje belu tehniku iz Slavonije…”

Koliko li je današnjih “uglednih investitora”, “kontroverznih biznismena”, “cenjenih građana” svoj prvi milion zaradilo besomučno pljačkajući po zapadnom Sremu, istočnoj Slavoniji, Baranji? Pamćenje seže do tih godina, od “oslobođenja” Vukovara, pa do mirne reintegracije u Hrvatsku, kada su se novosadskim bulevarima i vojvođanskim magistralama vozili automobili sa registarskim tablicama VU i BM. Vukovar i Beli Manastir, dakle, a ljudi su šaputali da te registracije zapravo znače “verovatno ukradeno” i “baš maznuto”. Iza pljački je stajala država Srbija u vidu, između ostalih, tadašnjih čuvara slavonskih naftnih polja “Škorpiona”, a naročito Željka Ražnatovića Arkana i njegove bagre i svih sličnih k’o fol paravojnih  formacije pod kapom JNA, Kontraobaveštajne službe i Državne bezbednosti, koje su Vukovar “oslobodile” od njegovih građana i sravnile ga sa zemljom. Smišljeno i svesno su ubijali zajednički život multietničkog Vukovara, kao kasnije u Dubrovniku, Sarajevu, Kosovskoj Mitrovici…

Dok Šešeljeva fotka stoji, znači da većini ne smeta

Na Ovčari je 2020. godine kleknuo Veran Matić, kao Vučićev izaslanik, 10 godina ranije Ovčaru je posetio i počast žrtvama odao i bivši predsednik Srbije Boris Tadić. To su važni činovi, koji ostaju na marginama i zaboravljeni, jer je mejnstrim ostao isti: “Svi Hrvati su ustaše!”, pucaju Vučićevi mediji iz svih raspoloživih oružja. Tome treba dodati kalkulantsku politiku koalicije DOS, koja je srušila Slobodana Miloševića, a potom (uz časne izuzetke) pustila crkvu u škole, izjednačila četnike s partizanima, saborno donela “kosovski” Ustav Srbije i na kraju se, počinivši spektakularno samoubistvo, Demokratska stranka pomirila i sa Socijalističkom partijom Srbije. Današnja “prava opozicija” je još jedna nijansa sivog velikosrpskog nacionalizma.

Nepoznati počinioci porazbijali su 2016. godine šest izloga u Zmaj Jovinoj ulici, u strogom centru Novog Sada, u kojima su se nalazile umetničke fotografije sa izložbe “Vukovar – ubijanje jednog grada”, povodom 25. godišnjice ratnog razaranja Vukovara. Autor fotografija Srđan Veljović rekao je na otvaranju izložbe da mu je namera bila da kroz fotografije opomene na uništavanje Vukovara, kako se budućim generacijama više nikada ne bi desile takve strahote. Opomene ne pomažu: Novosađanima su se desile strahote 1999. godine – u NATO bombardovanju srušena su sva tri mosta preko Dunava, do temelja je uništena Televizija Novi Sad, koja je 1991. godine, pod komandom Milorada Vučelića, predvodila medijsku ofanzivu na Vukovar. A ljudi su se pitali zašto je Novi Sad bio jedna od najčešćih meta bombardera… U centru Novog Sada nalazi se gigantska fotografija Šešelja, valjda već 15 godina. Dok god stoji, znači da velikoj većini ne smeta.

Mladim ljudima je, propagandnim inženjeringom, jedna strana sveta – ona zapadna – faktički izbrisana iz ličnih kompasa. Više puta u razgovoru s njima, kada im postavim pitanje da li su nekada bili u Iloku ili u Vukovaru, gledaju me bledo, ne razumeju pitanje. Ilok je na 45 kilometara od Novog Sada, Vukovar – putem preko Iloka – na 80. Rekoh, tamo ima dobrih vina, a predeo mestimično zaista podseća na Toskanu. U njihovim glavama je, međutim, projektovan i sagrađen zid, zid koji je opasniji od svake fizičke barijere. Berlinski zid se mogao videti, a ko vidi zid ima želju da ga preskoči, barem oni najhrabriji i najradoznaliji. Zid u glavama je sto puta opasniji, jer ga najčešće čovek nije svestan, jer mu se podrazumeva, jer su ga tako učili u školama, ili kod kuće, ili u medijima, ili na jutjubu…

Narod koji zaboravlja svoju istoriju…

Oni, dakle, ne znaju za tragediju Vukovara. Ali, ne znaju i za činjenicu da nije cela Vojvodina isto što i zločinački Novosadski korpus. Da je u Vojvodini itekako bilo otpora ratnom ludilu, da je Vojvodina rekorder po broju “dezertera”, a dezerteri su pravi heroji takvog rata. Šteta je što to ne znaju. Novinar Miloš Vasić, autor naslovne strane nedeljnika Vreme iz 1991. godine, na kojoj je pisalo “Pogledaj Vukovar, pogledaj svoju budućnost”, rekao je da je kompletna vukovarska operacija, kao i dubrovačka i sarajevska, predstavljala pokolje i destrukciju bez ikakve vojne svrhe. The Washington Post je izvestio: “Nijedan krov, vrata ili zid u Vukovaru nisu pošteđeni. Gotovo svako stablo je nagorelo.”

Novinarka Tamara Kaliterna je pisala: “U kasarni ‘Maršal Tito’ u Beogradu, u decembru 1991. godine, zbog dobro obavljenog posla u Vukovaru, dodeljeno je 260 odlikovanja, 75 ordena i isto toliko medalja za hrabrost. U više činove je unapređeno 74. Trinaest godina kasnije u toj kasarni su ubijeni gardisti iz okoline Šapca i Tekije, Srbija, jer se u toj kasarni sakrivao zločinac sa drugog ratišta – Ratko Mladić.” Kako ono beše: narod koji zaboravlja svoju istoriju, osuđen je na njeno neprestano ponavljanje…

Al Jazeera.